تأثیر درآمد سرانه سرمایه انسانی و ساختار جمعیت بر مرگ و میر در استانهای منتخب ایران جواد میر محمد صادقی ناهید یزدانی نیا

Transcript

1 چکیده: های تأثیر درآمد سرانه سرمایه انسانی و ساختار جمعیت بر مرگ و میر در استانهای منتخب ایران جواد میر محمد صادقی 2 ناهید یزدانی نیا هدف از این تحقیق تحلیل اثرات درآمد سرانه سرمایه انسانی و ترکیب جمعیت بر شاخص مرگ و میر در سیزده استان منتخب ایران برای دوره زمانی است. برای تحلیل از یک الگوی رگرسیونی و داده- تابلویی استفاده شد که به روش اثرات ثابت برآورد میگردد و دادهها از طریق سامانه سالنامه آماری استانهای ایران استخراج شده است. متغیرهای استفاده شده شامل در صد مرگ و میر درآمد سرانه توزیع درآمد سالمت جمعیت با تحصیالت متوسطه جمعیت با تحصیالت عالی روستانشینی جمعیت باالی 15 سال و جمعیت زیر 15 سال میباشد. نتایج بدست آمده نشان میدهد که 1 متغیر مستقل درآمد سرانه توزیع درآمد جمعیت با تحصیالت متوسطه جمعیت با تحصیالت عالی جمعیت زیر 15 سال و شاخص سالمت تأثیر منفی و از نظر آماری معنیدار بر شاخص مرگ و میر داشتهاند. همچنین دو متغیر جمعیت باالی 15 سال و جمعیت روستانشینی تأثیر مثبت و از نطر آماری معنیدار بر شاخص مرگ و میر داشتهاند. با توجه به یافتههای تحقیق به سیاستگذاران پیشنهاد میگردد سیاستهایی جهت افزایش درآمد و آموزشهای مناسب را مورد توجه قرار داده و نیز اعتبار تخصیصیافته به بخش درمان و احداث بیمارستانها افزایش یابد. واژگان کلیدی: مرگ و میر درآمد سرانه سرمایه انسانی ترکیب جمعیت 1 -مقدمه در دنیای امروز توسعه فرآیندی اقتصادی- اجتماعی به شمار می رود و از این اقتصادی مانند درآمد سرانه توجه به جنبه های اجتماعی توسعه نظیر شاخص های های مؤلفه بر عالوه رو 1. استاد گروه توسعه اقتصادی و برنامه ریزی دانشگاه آزاد اسالمی واحد خمینی شهر: J.sedeghi@iaukhsh.ac.ir 2. دانشآموخته کارشناسی ارشد توسعه اقتصادی و برنامهریزی دانشگاه آزاد اسالمی واحد خمینیشهر )نویسنده مسئول(: nahid.yazdanii@gmail.com

2 واقع در است. سالمت از جمله مرگ ومیر آموزش و سرمایه انسانی و ترکیب جمعیت و نیز روابط بین این مؤلفه ها ضروری مقولههای که گفت میتوان توسعۀ اقتصادی سرمایه انسانی و شاخصهای سالمت با یکدیگر تعامل نزدیک دارند به طوری که با افزایش درآمد سرانه درآمد قابل دسترس افراد و خانوارها افزایش یافته و از این طریق سالمت افراد جامعه تأمین و ارتقا مییابد و موجبات کاهش نرخ شاخص مرگ و میر را فراهم میآورد. از طرف دیگر به نظر میرسد ارتقای سطح توسعه انسانی به واسطه افزایش سطح سواد در جوامع میتواند به واسطه ارتقای سطح رفاه و استانداردهای زندگی و ارتقای سطح سالمت در جامعه خود در کاهش روند شاخص مرگ و میر و ارتقای امید به زندگی در جوامع موثر باشد. شود. در همین راستا هدف این مطالعه بررسی اثرات درآمد سرانه سرمایه انسانی و ترکیب جمعیتی بر شاخص مرگ و میر برای سیزده استان ایران طی دوره زمانی با استفاده از الگوی رگرسیونی و دادههای تابلویی میباشد. ازاینرو در گام نخست پس از بیان مسأله پژوهش به اهمیت و ضرورت بررسی آن پرداخته می- بیان مساله نرخ مرگ و میر و سایر مسائل مرتبط به آن از جمله مهمترین شاخصهای بهداشتی و سرمایه انسانی در جوامع بهشمار میروند که توجه و اهمیت به آنها از مسایل مهم پیشروی برنامهریزان و سیاستگذاران به شمار میرود. ازآنجاکه نرخ مرگ و میر به شرایط اقتصادی اجتماعی فرهنگی زیست محیطی و غیره وابسته است بنابراین مطالعه شاخص مرگ و میر و عوامل موثر بر آهنگ و روند آن چه از بعد اقتصادی و توسعه انسانی و چه.) از ابعاد جمعیت شناختی حائزاهمیت است )تمنا 1952 ص 154 رام در همین راستا محققان عوامل موثر بر شاخص مرگ و میر را به سه دسته -1 عوامل اقتصادی که خود 5 از 9 و توزیع درآمد 4 می باشد 2- شاخصهای سرمایه انسانی شامل شاخصهایی از جمله درآمد سرانه 2 نابرابری 1 Ram 2 Income per capita 9 Inequality 4 Income Distribution 5 Human Development Index

3 جمله معیارهای آموزشی و تقسیمبندی میکنند )تمنا 1925 ص 151(. علل مرگ و میر نابرابری وجه درآمدی 1 9 -شاخصهای ترکیب جمعیتی منفی سالمت و رفاه جامعه موثر باشد است درآمد توزیع موثر بر آهنگ شاخص مرگ و میر در تمامی اقتصادها به ویژه ترکیب سنی و جنسی و معیارهای سالمت که به طور مستقیم میتواند بر وضع معیشت بهداشت و بنابراین شاخصهایی چون درآمدسرانه و نابرابری از جمله مهم ترین عوامل اقتصاد کشورهای درحال توسعه همچون ایران محسوب میشود. از اینرو رابطه بین نابرابری درآمد و مرگ ومیر به عنوان یکی از شاخصهای مهم بهداشت جمعیت در دهههای اخیر چه در سطح نظری و چه درسطح تجربی توجه بسیار زیادی را به خود جلب کرده است )رام 2225(. شاخص ارتقای 2 توسعه انسانی به عنوان یک شاخص ترکیبی در دنیای معاصر به ظرفیت کسب علم و دانش دسترسی به امکانات مادی زندگی و برخورداری از عمر طوالنی و توأم با سالمتی بستگی دارد. از این رو شاخصهای آموزش امید به زندگی و تولید ناخالص داخلی تشکیلدهنده اجزای شاخص توسعه انسانی به شمار میروند و شاخص توسعه انسانی در واقع میانگین این سه شاخص است. بنابراین باتوجه به اجزای تشکیل دهنده این شاخص میتوان گفت بهبود و اصالح این شاخص از طریق افزایش میزان امید به زندگی میتواند بر آهنگ و روند نرخ مرگ ومیر موثر باشد. )آصف زاده و همکاران 1932(. معیارها و شاخصهای ترکیب جمعیت دستهای دیگر از عواملی هستند که میتوانند در روند و آهنگ شاخص مرگ و میر در همه جوامع بهویژه کشورهای درحال توسعه با نرخ رشد جمعیت باال و توأم با سطح سواد و بهداشت پایینتر نسبت به کشورهای توسعه یافته نقش موثری ایفا کنند. در حقیقت توزیع آماری افراد در یک جمعیت بر حسب خصوصیاتی از قبیل سن جنس وضع اشتغال و غیره را ترکیب جمعیت میگویند. باشند طبق معیارهای توسعه سازمان ملل متحد هرچه سطح سواد در یک جامعه باالتر باشد خود موجب ارتقای سطح رفاه و استانداردهای زندگی و ارتقای سطح سالمت در جامعه شده که خود در کاهش روند شاخص مرگ و میر و ارتقای امید به زندگی در جوامع موثر خواهد بود. همچنین از شاخصهایی که ترکیب جمعیتی را تشکیل می- 1 Population Structure 2 Human Development

4 دهند میتوان به جمعیت شهر نشینی جمعیت باالی 15 سال جمعیت زیر 15 متوسط درصد جمعیت با تحصیالت عالی و شاخص بهداشت و سالمت اشاره کرد 1 و همکاران 1335( کرنشا سال جمعیت با تحصیالت )رضایی و همکاران افزایش در مخارج و اعتبارات بخش سالمت و تخصیص این اعتبارات به زیر مجموعه هایی از قبیل احداث بیمارستانها درمانگاهها واکسیناسیون غربالگری و غیره موجب افزایش سالمت جامعه ارتقای امید به زندگی و کاهش شاخص مرگ و میر افراد خواهد شد )رام 2225(. افزایش روستانشینی درکشورهای در حال توسعه به دلیل تمرکز امکانات بهداشتی در شهرها و عدم توجه کافی به روستاها عدم دسترسی بهداشتی موجب افزایش در مرگ و میر می شود )رام 2225(. پیشینه تحقیق به آب بهداشتی در برخی از نقاط روستایی عدم وجود پزشک و مراقبتهای مطالعات صورت گرفته در این مورد در داخل ایران معدود بوده که از آن می توان به مطالعات حسینی) 1922 ( دوازدهامامی و همکاران) 1922 ( باباخانی) 1925 ( و آصف زاده و همکاران) 1932 ( اشاره کرد که نتایج نشان داده است که شاخصهای افزایش سرانه درآمد افزایش توسعه یافتگی شهرها تأثیر معناداری بر کاهش مرگ و میر دارد. افزایش نیروهای بخش متخصص بهداشت و 2 و همکاران ازمطالعات خارجی صورت گرفته در مورد عوامل تأثیر گذار در مرگ و میر میتوان به ویثربای )1329( اشاره کرد که نتایج این مطالعه نشان میدهد که توسعه اقتصادی توزیع نابرابر درآمد و مراقبتهای اولیه پزشکی اثر مهمی بر ساختار شاخص مرگ و میر دارد. بر طبق یافتههایتحقیق افزایش توسعه اقتصادی به سبب افزایش رشد و رفاه اقتصادی و اجتماعی تأثیر منفی و معنیدار بر شاخص مرگ و میر طی دوره مورد نظر داشته است. نتایج حاکی از تأثیر مثبت و معنی دار افزایش نابرابری درآمدی بر شاخص مرگ و میر و تأثیر منفی و معنیدار افزایش مراقبتهای پزشکی در روند شاخص نرخ مرگ و میر طی دوره مورد نظر میباشد. رام )2225( در مقاله ای با عنوان" نابرابری درآمد فقر سالمت جمعیت: شواهدی از دادههای اخیر آمریکا" بررسی اثرات شاخصهای جمعیتی نابرابری درآمد بر شاخص مرگ و میر به عنوان شاخصی از سالمت 1 Crenshaw 2 Weatherby

5 به سرانه جامعه برای دوره زمانی در 51 ایالت آمریکا پرداخت. وی در این مطالعه از شاخصهای سطح تحصیالت متوسطه و عالی نرخ شهر نشینی جمعیت افراد سیاه پوست و افراد باالی 15 سال و کمتر از 12 سال به عنوان شاخصهای جمعیتی استفاده کرد. نتایج این تحقیق نشان میدهد هر دو متغیر ضریب جینی و درآمد معیارهای عنوان نابرابری درآمد داشته اند. همچنین سایر نتایج نشان دهنده سطح 12 درصد هستند. به ترتیب اثرات مثبت و منفی و معنی دار بر شاخص مرگ و میر تاثیر منفی و معنی دار سطح تحصیالت بر شاخص مرگ و میر در 1 و همکاران )2221( در مقالهای به بررسی نابرابریهای اجتماعی بر شاخص مرگ و میر برای سن 14- الو 95 در فنالند برای دوره و آمریکا برای دوره با سیستمهای بهداشتی درآمدی و آموزشی مختلف پرداختند. نتایج نشان دهنده ارتباط معکوس بین درآمد و آموزش با شاخص مرگ و میر در هر دو کشور میباشد. درحالیکه اثر آمدی بر شاخص مرگ و میر در فنالند بزرگتر از اثر آن در آمریکا بوده و اثر آموزش بر شاخص مرگ و میر در آمریکا بزرگتر برآورد شده است. پژوهش های داخلی و خارجی در این زمینه انجام شده که در جدول 1 و 2 آورده شد. 1 Elo

6 نویسنده و سال حسینی )1922( دوازده امامی و همکاران) 1922 ( باباخانی )1925( آصف زاده و همکاران) 1932 ( نوع داده ها و دوره مقطعی 1955 تابلویی سری زمانی مقطعی س یام و س یو یک م ارد 4931 یب هش تماه جدول 1- خالصه مطالعات داخلی انجام شده جامعه آماری 21 کشور شهر اصفهان 195 کشور استان ایران مطالعه رابطه مرگ و میر با توسعه اقتصادی مراقبت و بهداشتی نابرابری تحصیالت درآمدی توسعه های اقتصادی و رشد اقتصادی توسعه انسانی منبع: یافتههای تحقیق یافته ها رابطه ای مستقیم و معنی دار بین امید زندگی در تولد و توسعه وجود دارد. بدو 1 در استان های ایران بین تحصیالت پدر و مادر شغل آن ها نحوه تغذیه کودك باشیر مادر تعداد دفعات مراقبت کودك مراقبت دوران بارداری در مادر و مرگ و میر کودکان زیر یکسال ارتباط معنی داری وجود دارد. نابرابری درآمدی بیشترین همبستگی را با سالمت دارد و با ورود متغیر رشد اقتصادی به رگرسیون توسعه اقتصادی قدرت کنندگی بیش تری می یابد. تبیین شاخص توسعه انسانی یکی از بهترین شاخصهای پیش بینی کننده برای میزان توسعه کشورهاست.این شاخص ها ارتباط نزدیکی با سالمت مادران دارد وافزایش آن در کاهش شاخص مرگ و میر مادران موثر است. 1 در این مطالعه برای آگاهی از درجه توسعه یافتگی استان های کشور با استفاده از روش تحلیل عاملی مهمترین عوامل مو ثر در توسعه را شناسایی و سپس استان ها به کمک آن معیار و بر حسب سطوح توسعه یافتگی مشخص شده اند.

7 سال نویسنده ویثربای همکاران )1329( و و نوع داده ها و دوره تابلویی س یام و س یو یک م ارد 4931 یب هش تماه جدول 2 -خالصه مطالعات خارجی انجام شده جامعه آماری 92 رام )2225( الو همکاران و تابلویی کشور 51 امریکا ایالت مطالعه رابطه مرگ و میر با توسعه و مراقبت های پزشکی وتوزیع نابرابردرآمد ضریب جینی جمعیت باالی 15 آمریکا سال و روستانشینی درآمد سرانه آموزش جمعیت زیر 15 سال یافته ها توسعه اقتصادی توزیع نابرابر درآمدی و مراقبت های اولیه ی پزشکی اثر مهمی بر ساختار شاخص مرگ و میر دارد. هر دو متغیر ضریب جینی و درآمد سرانه به عنوان معیارهای نابرابری درآمد اثر معنی دار بر شاخص مرگ و میر داشته اند همچنین سایر نتایج نشان دهنده ی معنی داری سطح تحصیالت بر شاخص مرگ و میر در سطح درصد هستند. 12 )2221( 2 -دادهها و روش تحلیل 1-2 -دادهها سری زمانی امریکا فنالند و درآمد و آموزش منبع: یافتههای تحقیق ارتباط معکوس بین درآمد و آموزش با شاخص مرگ و میر در هر دو کشور می باشد. در حالی که اثر در آمدی با شاخص مرگ و میر در فنالند بزرگتر از اثر آن در آمریکا بوده و اثر آموزش بر شاخص مرگ و میر در آمریکا بزرگتر برآورد شده است. با توجه به هدف این مطالعه در خصوص تحلیل تأثیر درآمد سرانه سرمایه انسانی و ترکیب جمعیت بر شاخص مرگ و میر در استانهای ایران در دوره به پیروی از روش تحلیلی رام )2225( و به صورت یک الگوی رگرسیونی که با روش حداقل مربعات (OLS) و با دادههای تابلویی برآورد خواهد شد. قلمرو

8 مکانی این تحقیق 19 استان منتخب ایران شامل: آذربایجان غربی اصفهان ایالم بوشهر تهران فارس کردستان کرمانشاه گیالن مرکزی هرمزگان همدان و یزد میباشد الگوی تحلیل همانطور که اشاره شد هدف از این مطالعه بررسی اثرات درآمد سرانه سرمایه انسانی و ترکیب جمعیت بر شاخص مرگ و میر در استان های ایران برای دوره زمانی میباشد. برآوردها از طریق روش رگرسیونی خطی با تکنیک حداقل مربعات معمولی و با استفاده از داده های تابلویی و به پیروی از الگوی به کار رفته توسط رام )2225( انجام میشود. رام )2225( جهت بررسی اثرات نابرابریهای اقتصادی و سیاسی بر نهادها الگوی رگرسیون سادهای به صورت معادله )1( ارایه میکند: )1( که در آن: : درصد مرگ و میر)درصد فوت شدگان جاری ثبت شده در هرسال در استانهای منتخب ایران( : درآمد سرانه )نسبت تولید ناخالص داخلی یا ارزش بازاری همه کاالها و خدمات تولید شده بر حسب میلیون ریال به کل جمعیت استان در هر سال در استانهای منتخب ایران( : درصد جمعیت فارغ التحصیالن با تحصیالت متوسطه در هر سال از کل جمعیت در استانهای منتخب ایران )به عنوان معیار سرمایه انسانی( : توزیع درآمد )درصد درآمد تخصیص یافته به پایین ترین پنجک درآمدی در هر سال در استانهای منتخب ایران ( : درصد جمعیت فارغ التحصیالن با تحصیالت عالی در هر سال از کل جمعیت در استانهای منتخب ایران )به عنوان معیار سرمایه انسانی( : درصد جمعیت زیر 15 سال در هر سال از کل جمعیت در استانهای منتخب ایران )به عنوان شاخص ترکیب جمعیت( : درصد جمعیت باالی 15 سال در هر سال از کل جمعیت در استانهای منتخب ایران )به عنوان شاخص ترکیب جمعیت(

9 های منتخب( منتخب( : روستانشینی )درصد خانوارهای روستایی از کل خانوارهای استان در هر سال در استان- : سالمت ( اعتبارات سرانه اختصاص یافته به بخش سالمت سالیانه در هر سال در استانهای i استان موردنظر و t دوره زمانی مورد نظرمی باشد. از متغیرهای مستقل در معادله )1( و متغیرهای کنترل هستند. کلیه دادههای مورد نظر از طریق سالنامههای آماری استانهای ایران که ساالنه توسط مرکز آمار ایران منتشر میشود و با مراجعه به مرکز آمار ایران برای سالهای مورد نظر و استانهای منتخب برای دوره زمانی استخراج شده است. وبه وسیله دو نرم افزار EVIEWS6 و Stata12 الگوی مورد نظر برآورد و تجزیه و تحلیل می شود بحث نظری درآمد سرانه: بر طبق مبانی نظری و نتایج رام )2225( الو و همکاران )2221( پرستون )1355( هماییراد و همکاران )1932( افزایش در میزان درآمد سرانه به واسطه افزایش در رفاه و سطح استانداردهای زندگی موجب افزایش سهم سالمت در مخارج خانوارها و افزایش سطح امید به زندگی میشود و در نتیجه شاخص مرگ و میر را کاهش خواهد داد. توزیع درآمد: بر طبق مبانی نظری و نتایج ویثربای و همکاران )1329( رام )2225( باباخانی )1925( بهبود توزیع درآمد با افزایش درآمد اختصاص یافته به خانوارهای کمدرآمد از طریق ارتقای سهم بهداشت و سالمت در بودجه خانوارها و دسترسی به امکانات بهداشتی و افزایش امید به زندگی باعث کاهش مرگ و میر می شود. درصد جمعیت با تحصیالت متوسطه و درصد جمعیت با تحصیالت عالی: بر طبق مبانی نظری و نتایج گروسمن )1352( الو و همکاران )2221( رام )2225( هماییراد )1932( و دوازده امامی و همکاران )1922( آموزش در کلیه سطوح از یک سو از طریق تربیت نیروهای انسانی متخصص و ارتقای بهرهوری نیروی کار و افزایش درآمد و از سوی دیگر افزایش آگاهی در خصوص بهداشت

10 فردی و پیشگیری از بیماریها امکان دسترسی بیشتر به منابع آموزشیدر خصوص سالمت موجب افزایش امید به زندگی و کاهش شاخص مرگ ومیر خواهد شد. درصد جمعیت زیر 15 سال و درصد جمعیت باالی 65 سال: بر طبق مبانی نظری و نتایج رام )2225( سروالتی و ساند) 2212 ( پیلهور و همکاران )1932( و رضایی و همکاران )1932( ترکیب جمعیتی جوامع بر روند و آهنگ مرگ و میر موثر است به طوریکه به عنوان نمونه افزایش در جمعیت باالی 15 سال به واسطه افزایش تعداد سالمندان و پیر شدن جمعیت عدم توجه به رفاه سالمندان و مراقبتهای ویژه از این گروه جامعه موجب افزایش در شاخص مرگ و میر و در نقطه مقابل افزایش جمعیت زیر 15 سال به دلیل جوان شدن جمعیت موجب افزایش امید به زندگی و کاهش مرگ و میر میشود. سالمت: برطبق مبانی نظری و نتایج ویثربای و همکاران )1329( رام )2225( دوازده امامی )1922( و همایی راد و همکاران )1932( افزایش در مخارج و اعتبارات بخش سالمت از طریق تخصیص این اعتبارات به زیر- مجموعههاییاز قبیلاحداث بیمارستانها درمانگاهها واکسیناسیون غربالگری و غیره موجب افزایش سالمت جامعه ارتقای امید به زندگی و کاهش شاخص مرگ و میر در افراد جامعه خواهد شد. روستا نشینی: طبق مبانی نظری و نتایج رام) 2225 ( رضایی و همکاران) 1932 ( همایی راد و همکاران )1932( افزایش روستانشینی در کشورهای در حال توسعه به دلیل تمرکز امکانات بهداشتی در شهرها و عدم توجه کافی به روستاها عدم دسترسی به آب بهداشتی در برخی از نقاط روستایی عدم وجود پزشک و مراقبتهای بهداشتی موجب افزایش در مرگ و میر میشود. مطابق با مطالعات انجام شده عالمت مورد انتظار برای شش متغیر درآمد سرانه توزیع درآمد درصد جمعیت با تحصیالت متوسطه درصد جمعیت با تحصیالت عالی درصد جمعیت زیر 15 سال و سالمت منفی و برای دو متغیر درصد جمعیت باالی 15 سال و روستانشینی مثبت می باشد که در جدول 9 ضرایب و پارامترهای الگو ارائه شد.. تعیین عالمت کلیه

11 نام متغیر درآمد سرانه س یام و س یو یک م ارد 4931 یب هش تماه جدول 9 -تعیین عالمت ضرایب و پارامترهای الگو ضریب β 1 عالمت β 2 β 3 β 4 β 5 توزیع درآمد درصد جمعیت با تحصیالت متوسطه درصد جمعیت با تحصیالت عالی درصد جمعیت زیر 15 سال + β 6 درصد جمعیت باالی 15 سال - γ 1 سالمت + γ 2 روستانشینی منبع: یافتههای تحقیق 3 -نتایج قبل از بیان نتایج برآورد الگو به معرفی نتایج آزمونهای انجام شده میپردازیم.در ابتدا برای بررسی مانایی متغیرهای الگو از آزمون ایم پسران و شین که یکی از انواع آزمونهای ریشه واحد دادههای تابلویی است استفاده شد. همانطور که در جدول 4 مشاهده میشود کلیه متغیرها برای استانهای منتخب ایران در سطح مانا هستند و در نتیجه کلیه متغیرها انباشته از مرتبه (0)I هستند. باتوجه به اینکه احتمال آماره محاسبه شده برای متغیرها کمتر از 5 درصد میباشد فرضیه صفر مبنی بر وجود ریشه واحد رد خواهد شد که این امر نشان دهنده مانا بودن متغیرها خواهد بود.

12 متغیر درصد مرگ و میر توزیع درآمد درآمد سرانه سالمت درصد جمعیت با تحصیالت متوسطه درصد جمعیت با تحصیالت عالی روستانشینی درصد جمعیت باالی س یام و س یو یک م ارد 4931 یب هش تماه جدول 4 -نتایج آزمون ریشه واحد ایم پسران و شین) IPS ( نماد DR آزمون آماره -45/522 احتمال 2/225-1/ /1-2/243-91/143-55/ /222-2/454 - I Income Health HS Collage Pop( Rural ) 15 سال 15 سال منبع: یافتههای تحقیق درصد جمعیت زیر -12/115 Pop( ) نتایج آزمونهایF لیمر هاسمن ناهمسانی و خودهمبستگی در جدول 5 نشان داده شده است.

13 نوع آزمون لیمر Fآزمون آزمون هاسمن آزمون ناهمسانی آزمون خودهمبستگی جدول 5 - نتایج آزمونهایF آماره شده 42/31 برآورد احتمال خطا 2/193 2/192 94/42 2/525 2/215 لیمر هاسمن ناهمسانی و خودهمبستگی نتیجه آزمون رد فرضیه صفر روش برآورد: روش داده- های تابلویی رد فرضیه صفر روش برآورد: روش اثرات ثابت منبع: یافتههای تحقیق فرضیه صفر رد نمیشود همسانی واریانس وجود دارد فرضیه صفر رد نمیشود عدم وجود خودهمبستگی سریالی با توجه به ارقام جدول 5 در مسیرهای برآورد الگوی رگرسیونی با استفاده از دادههای تابلویی اولین گام انجام آزمون F لیمر برای انتخاب بین دو روش دادههای تلفیقی و یا تابلویی میباشد. همان طور که ارقام جدول 5 نشان میدهد که برازش باید از طریق روش داده های تابلویی صورت گیرد و کارگیری اثرات ثابت یا تصادفی آزمون هاسمن انجام شد برای تصمیم گیری در مورد به بنابر جدول 5 روش اثرات ثابت روش انتخابی در این مطالعه است و همچنین جهت اطمینان از وجود همسانی واریانس در جمالت پسماند الگوهای برازش شده و اطمینان از نتایج آزمون ناهمسانی واریانس بر جمالت خطای دادههای تابلویی آزمون ناهمسانی واریانس از طریق آزمون والد 1 انجام شد. طبق نتایج آزمون در جدول 5 همسانی واریانس بین واحدهای مقطعی تأیید شد و باالخره بعد از برآورد الگوهای دادههای تابلویی عالوه بر اطمینان از وجود همسانی واریانس در جمالت پسماند الگوهای برازش شده خود عدم وجود از الزم است همبستگی سریالی بین متغیرها اطمینان حاصل نمود. این آزمون خودهمبستگی سریالی از طریق آزمون وولدریج 1 wald

14 س یام و س یو یک م ارد 4931 یب هش تماه 1 در دادههای تابلویی انجام شد که نتایج طبق جدول 5 نشان می دهد خود همبستگی سریالی بین متغیرها وجود ندارد. نتایج برآورد الگو الگوی انتخابی بررسی اثرات درآمد سرانه سرمایه انسانی و ترکیب جمعیت در استانهای منتخب ایران برای دوره زمانی و به پیروی از الگوی) 1 ( منطبق بر این الگو میباشد. نتایج نهایی حاصل از برآورد الگوی مورد نظر به روش اثرات ثابت برای استانهای منتخب ایران برای دوره زمانی در جدول 1 ارایه شده است. جدول 1- نتایج برآورد الگوی: متغیر وابسته درصد مرگ و میر برای 19 استان منتخب ایران نام متغیر توضیحی درآمد سرانه توزیع درآمد درصد جمعیت با تحصیالت متوسطه درصد جمعیت با تحصیالت عالی سال درصد جمعیت زیر 15 نماد Incom e ضریب برآورد شده -2/151 احتمال 2/221-2/215-2/254-2/254-2/214 I HS Collag Pop( e ) 15 سال درصد جمعیت باالی سالمت 2/221-2/251 Pop( Health ) انتظار انتظار انتظار انتظار انتظار انتظار انتظار عالمت مورد مورد مورد مورد مورد مورد مورد 1 wooldridge test

15 روستانشینی Rural مورد انتظار - 5-2/221 Consta ضریب ثابت nt R 2 =0/99, F=687/81 (0/000) N=203 منبع: یافتههای تحقیق طبق نتایج ارائه شده در جدول 1 و با هدف تحلیل تاثیر درآمد سرانه سرمایه انسانی و ترکیب جمعیت بر شاخص مرگ و میر در استانهای منتخب ایران برای دوره زمانی شش متغیر درآمد سرانه مخارج سالمت درصد جمعیت با تحصیالت عالی در صد جمعیت با تحصیالت متوسطه درصد جمعیت زیر 15 سال و توزیع درآمد دارای تاثیر منفی بر شاخص مرگ و میر بوده است که عالمت منفی برای متغیرهای ذکر شده سازگار با مبانی نظری و قابل انتظار بود و متغیر درآمد سرانه بیشترین تأثیر را بر شاخص مرگ و میر داشته و سپس مخارج سالمت در صد جمعیت با تحصیالت عالی توزیع درآمد در صد جمعیت باتحصیالت متوسطه و در صد جمعیت زیر 15 سال به ترتیب بیشترین تأثیر را بر شاخص مرگ و میر داشتهاند. همچنین دو متغیر جمعیت روستایی و درصد جمعیت باالی 15 سال نیز تاثیر مثبت بر روند شاخص مرگ و میر در بین استانهای منتخب دارد که عالمت مثبت متغیرهای فوق نیز سازگار با مبانی نظری و قابل انتظار بود و متغیر روستانشینی نسبت به متغیر درصد جمعیت باالی 15 سال تأثیر بیشتری بر شاخص مرگ و میر داشته است. میزان نتایج نشانگر این مطلب است که در دوره مورد نظر یک درصد افزایش در درآمد سرانه باعث کاهشی به 2/151 درصد در شاخص مرگ و میر در استانهای منتخب و طی دوره مورد نظر میشود. همچنین نتایج نشان میدهد که یک درصد افزایش درنسبت سالمت و مخارج و اعتبارات سرانه سالیانه اختصاص یافته به بخش سالمت در استانهای منتخب ایران و طی دوره مورد نظر باعث کاهشی معادل 2/251 درصد در میزان شاخص مرگ و میر شده است که با نتایج مطالعات نتایج رام )2225( الو و همکاران )2221( پرستون )1355( مطابقت دارد. به عالوه طبق نتایج در جدول 1 دو متغیر درصد جمعیت با تحصیالت متوسطه و درصد جمعیت با تحصیالت عالی که به عنوان معیارهای سرمایه انسانی در الگو وارد شدند تاثیر منفی بر میزان شاخص مرگ و میر در استانهای منتخب و طی دوره مورد نظر داشتهاند. بر همین اساس بر طبق نتایج به دست آمده یک

16 درصد افزایش درنسبت جمعیت با تحصیالت متوسطه و عالی به ترتیب موجب کاهش 2/254 و 2/254 درصد در میزان شاخص مرگ و میر در دوره مورد نظر خواهد شد. همچنین طبق نتایج به دستآمده افزایش جمعیت باالی 15 سال موجب افزایش شاخص مرگ و میر در طی دوره مورد نظر شده است. به طوری که یک درصد افزایش در نسبت جمعیت باالی 15 سال به واسطه افزایش تعداد سالمندان و پیر شدن جمعیت عدم توجه به رفاه سالمندان و مراقبتهای ویژه از این گروه جامعه موجب افزایش 2/221 درصدی در شاخص مرگ و میرگردیده است. البته نتایج در خصوص جمعیت زیر 15 سال نیز حاکی از این است که یک درصد افزایش در نسبت جمعیت زیر 15 سال و جوان شدن جمعیت در استان های کشور موجب کاهش 2/214 درصد مرگ و میر طی دوره مورد نظر شده است. در خصوص روستانشینی نیز نتایج نشانگر تأثیر مثبت و معنیدار افزایش جمعیت روستایی بر شاخص مرگ و میر میباشد. مطابق با نتایج یک درصد افزایش درنسبت جمعیت روستایی موجب افزایش درصد در شاخص مرگ و میر شده است. نتایج به دست آمده با مطالعات نتایج رام )2225( مطابقت دارد. به عالوه نتایج حاکی از این است که توزیع برابرتر درآمد و افزایش درصد درآمد اختصاص یافته به پایین ترین پنجک درآمدی موجب کاهش نرخ مرگ و میر و افزایش امید به زندگی در استانهای منتخب و طی دوره مورد نظر میشود به طوری که یک درصد افزایش درنسبت درآمد اختصاص یافته به پایینترین پنجک درآمدی جامعه از طریق ارتقای سهم بهداشت و سالمت از بودجه خانوارها و دسترسی به امکانات بهداشتی و افزایش امید به زندگی و موجب کاهش 2/215 درصد در مرگ و میر شده است و با نتایج رام )2225( مطابقت دارد. 4 -نتیجه گیری : همانطور که مطرح شد هدف از این مطالعه بررسی اثرات درآمد سرانه سرمایه انسانی و ترکیب جمعیت بر شاخص مرگ و میر در استان های ایران برای دوره میباشد که از طریق روش رگرسیونی خطی با استفاده از داده های تابلویی و به پیروی از الگوی )1( برای دوره برآورد و نتایج آن ارائه شد. طبق نتایج برآورد الگو با هدف تحلیل درآمد سرانه سرمایه انسانی و ترکیب جمعیت در استانهای منتخب ایران برای دوره زمانی متغیرهای درآمد سرانه توزیع درآمد درصد جمعیت با تحصیالت عالی و درصد جمعیت با تحصیالت متوسطه درصد جمعیت زیر 15 سال و مخارج سالمت دارای تأثیر منفی و

17 دو متغیر جمعیت روستایی و درصد جمعیت باالی 15 سال تأثیر مثبت بر روند شاخص مرگ و میر در بین استانهای منتخب دارد. در این مطالعه تأثیر سرمایه انسانی بر شاخص مرگ و میر از طریق تأثیر دو متغیر درصد جمعیت با تحصیالت متوسطه و درصد جمعیت با تحصیالت عالی مورد بررسی قرار گرفت که بر طبق نتایج هر دو متغیر تأثیر منفی بر شاخص مرگ و میر داشتهاند. همچنین افزایش جمعیت باالی 15 سال موجب افزایش شاخص مرگ و میر در طی دوره مورد نظر خواهد شد. البته نتایج در خصوص جمعیت زیر 15 سال نیز حاکی از اثر منفی و معنی داری بر شاخص مرگ و میر طی دوره مورد نظر است. در خصوص جمعیت روستایی نیز نتایج تأثیر مثبت و معنیدار بین افزایش جمعیت روستایی بر شاخص مرگ و میر را نشان داد به طوری که با توجه به نتایج بدست آمده یک درصد افزایش درنسبت جمعیت روستایی به دلیل تمرکز عمده امکانات بهداشتی در شهرها و عدم توجه کافی به روستاها عدم دسترسی به آب بهداشتی در بسیاری از نقاط روستایی عدم وجود پزشک و مراقبتهای بهداشتی در بسیاری از مناطق موجب افزایش در شاخص در میزان مرگ و میر خواهد شد. به عالوه نتایج حاکی از این است که توزیع برابرتر درآمد و افزایش درصد درآمد اختصاص یافته به پایین ترین پنجک درآمدی جامعه که تحت عنوان معیار توزیع درآمد مورد بررسی قرار گرفتهاست موجب کاهش نرخ مرگ و افزایش امید زندگی در استانهای منتخب و طی دوره مورد نظر میشود. در پایان با توجه به نتایج این مطالعه پیشنهادهایی ارائه میگردد: 1-4 -پیشنهادهای سیاستی گیرد. 1 -براساس یافتههای تجربی تحقیق که تاثیر درآمد سرانه در استانهای ایران بر شاخص مرگ و میر را منفی نشان داد پیشنهاد میگردد سیاستهای افزایش درآمد سرانه در کشور مورد توجه سیاستگذاران قرار 2 -با توجه به تاثیر منفی نرخ جمعیت با تحصیالت متوسطه و عالی بر شاخص مرگ و میر پیشنهاد می- گردد که بیش از پیش به مقوله آموزش و سیاستهای آموزشی مناسب توجه گردد. 9 -با توجه به وجود اثرات منفی مخارج سالمت بر روند شاخص مرگ و میر در استانهای ایران الزم است که اعتبار تخصیص یافته به بخش درمان احداث بیمارستان و مراکز درمانی و سایر متغیرها که سالمت جامعه را ارتقا میبخشند افزایش یابد.

18 4 -با توجه به اینکه بهبود توزیع درآمدها در استانهای کشور میتواند نرخ مرگ و میر را کاهش دهد پیشنهاد میگردد که سیاستهای مؤثر برای کاهش نابرابری در کشور بیش از پیش اتخاذ گردد پیشنهادهای پژوهشی 1 -بررسی اثرات درآمد سرانه سرمایه انسانی و ترکیب جمعیت بر شاخص مرگ و میر کودکان نرخ زاد و ولد در سایر کشورها و با استفاده از الگوهای مختلف اقتصاد سنجی برای مطالعات آتی پیشنهاد میشود. 2 -بررسی این ارتباط در سایر کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته )به صورت مطالعه بین کشوری( و مقایسه این اثرات در کشورهای مذکور میتواند به عنوان یک پیشنهاد پژوهشی دیگر بیان شود. فهرست منابع آصفزاده سعید علیجانزاده مهران نصیری اصل مرجان 1932 "رابطه شاخص توسعه انسانی با مرگ و میر مادران در کشورهای جهان" فصلنامه پایش دوره دوازدهم شماره ششم صفحات تمنا سعید 1925 "مبانی جمعیت شناسی" تهران دانشگاه پیام نور. حسینی حاتم 1922 " رابطه مرگ و میر و توسعه در استان های ایران" فصلنامه علوم اجتماعی سال نهم شماره 15 صفحات دوازدهامامی شراره زهرا عبد یزدان مریم منتظری نصراهلل بشردوست 1922 "بررسی برخی عوامل اجتماعی مرتبط با شاخص مرگ و میر شیرخواران". مجلهی دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد سال سوم شمارهی دو صفحات رضایی فاطمه نوری عاطفه حقدوست علی اکبر شکوهی مصطفی 1932 "بررسی اکولوژیک ارتباط بین درآمد روستاهای کشور و شاخصهای سالمت" فصلنامه پایش دوره یازدهم شماره اول صفحات مرکز آمار ایران 1939 سالنامههای آماری استانهای کشور گزارشهای سالیانه مرکز آمار ایران. هماییراد عنایتاله صمدی علی حسین بایزیدی یحیی حیاتی رامین 1932 " مقایسه عوامل اقتصادی و اجتماعی موثر بر مرگ و میر کودکان زیر یک سال در کشورهای "MENA فصلنامه مدلسازی اقتصادی شماره 12 صفحات Crenshaw, E.M., Ansari, A. Z., Matthew, C., 1997, Population Dynamics and Economic Development: Age Specific population Growth Rates and Economic Growth in Developing Countries,1965 to 1990 American Sociological Review, 62(6), pp: Cervellati, M., Sunde, U., 2012, "The Economic and Demographic Transition, Mortality, and Comparative Development". JEL-classi_cation: E10, J10, J13, N30, O10, O40.

19 10. Preston, S, The Changing Relation between Mortality and Level of Economic Development, Population Studies, 29(2): pp Ram, Rati., 2005, "Income Inequality, Poverty and Population Health: Evidence from Recent Data for the United States", Social Sience & Medicine, 61, pp: Ram, Rati, 2007, Roles of Income and Equality in Poverty Reduction: Recent Cross-Country Evidence, Journal of International Development.19: pp United Nations Development Programme, 2012, Human Development Index(HDI), Human Development Report. 14. World Bank, 2012, World Development.